Jamais vu, daha önce aşina olunan bir yüz, yer veya kelimenin aniden yabancı ve gerçek dışı görünmesi halidir. Bu durum, beynimizin aşinalığı algılama süreçlerindeki bir “hata” sonucunda ortaya çıkmaktadır. Örneğin, bir kelimeyi sürekli yazdığınızda, bir noktada o kelimenin gerçek bir anlamı olmadığını düşünmeye başlayabilirsiniz. Bu durumda, o kelimenin algınız üzerindeki etkisi kaybolmuş olur.
KATILIMCILAR GERÇEK OLUP OLMADIĞINI SORGULADILAR
Jamais vu üzerine yapılan araştırmalar, psikologlar Akira O’Connor ve Christopher Moulin tarafından yürütülmüştür. Bu çalışmada, katılımcılardan belirli kelimeleri tekrar tekrar yazmaları istenmiştir. Bu deneyin sonuçları, katılımcıların çoğunun kelimenin anlamını kaybedip ona yabancı bir şekilde yaklaşmaya başladığını göstermiştir. Örneğin, “kapı” gibi basit bir kelimeyi defalarca yazmak, katılımcıların bir dakika içinde kelimenin gerçek olup olmadığını sorgulamalarına yol açmıştır.
FİZİKSEL VE DUYGUSAL ETKİLERİ NELER?
Deney sırasında katılımcılar, kelimeleri tekrar ettikçe yalnızca anlamlarını kaybetmekle kalmamış, aynı zamanda garip bir kontrol kaybı hissi yaşamıştır. Bu durum, beynimizin tekrarlayan görevlerde bir tür “reset” işlemi yapma gerekliliğini ortaya koymaktadır. Jamais vu’nun, beynin aşırı otomatikleşmeyi engelleyen bir mekanizması olarak işlev gördüğü düşünülmektedir.
Ek olarak, jamais vu’nun obsesif-kompulsif bozukluk (OCD) ile de bağlantılı olabileceği öne sürülmektedir. Örneğin, sürekli olarak kapıyı kilitleyip kilitlemediğini kontrol eden bir kişi, zamanla bu eylemin gerçek anlamını sorgulamaya başlayabilir. Bu tür bir sorgulama, kişinin zihninde bir kısır döngü yaratabilir. Jamais vu üzerine yapılan araştırmalar ise bu tür bozuklukların daha iyi anlaşılmasına yardımcı olabilir.
TAMAMEN YENİ BİR KEŞİF DEĞİL
O’Connor ve Moulin tarafından yürütülen bu kapsamlı araştırmada, jamais vu’nun tamamen yeni bir keşif olmadığı saptanmıştır. 1907 yılında psikolog Margaret Floy Washburn, kelimelere uzun süre göz atmanın onların anlamını kaybetmesine sebep olduğunu ifade etmiştir. Ancak, bu tür gözlemler modern psikoloji alanında uzun süre boyunca göz ardı edilmiştir.
Yapılan bu araştırma sonucu, O’Connor ve Moulin 2023 yılında Ig Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanmıştır. Ig Nobel ödülleri, Harvard Üniversitesi tarafından, Nobel’in bir parodisi olarak, anlamsız, komik bir dille ifade edilen ve yeniden üretilmesi imkânsız bilimsel çalışmalara verilmektedir. “Ig Nobel” kelimesi, “değersiz” anlamına gelen “ignoble” kelimesinden türetilmiştir. Bu ödül, sıradan düşünmeyi teşvik etmeyi ve bilimde eğlenceli bir bakış açısı oluşturmayı amaçlamaktadır.
