İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanması, Türkiye’nin adalet ve hukuk anlayışının ciddi bir erozyona uğradığının en son örneği olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum, Türkiye’nin hukukun üstünlüğü endeksinde 179 ülke arasında 147. sıraya gerilemesiyle somutlaştırılıyor. Ülkemiz, Afrika ülkeleri dâhil birçok ülkenin gerisinde kalmış durumda. Adalet sisteminde yaşanan tahribat öylesine büyük ki, ülkenin birçok alandaki durumu, Osmanlı İmparatorluğu döneminin bile gerisinde kaldığını gösteriyor. İsveç merkezli V-Dem Enstitüsü tarafından yapılan bir araştırmaya göre, insan hakları, hukuk, adalet, sivil toplum ve demokrasi konularında 1789’daki Osmanlı İmparatorluğu’nun puanı 0.23 iken, Türkiye’nin 2024 yılına ait puanı sadece 0.18 olarak belirlenmiştir. Bu listede 1’e yakın puanlar, bir ülkenin hukuk, insan hakları ve demokrasi alanındaki ilerlemesini ifade etmektedir.
92 SIRA GERİLEDİK
Araştırmada dikkat çeken bir diğer veri ise Türkiye’nin Cumhuriyet’in kuruluşu olan 1923 yılındaki puanı 0.23, Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün vefat ettiği 1938’de 0.58 ve 12 Eylül 1980 darbesinin hüküm sürdüğü 1981’de 0.45 olarak kaydedilmiştir. Türkiye’nin puanı, 1991 yılında 0.66, Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidarının başladığı 2002 yılına gelindiğinde ise 0.74’e yükselmiştir. Ancak AKP iktidarının sürmesiyle yargının siyasallaşması ve demokrasiden uzaklaşma yaşanması, Türkiye’yi bu sıralamanın en sonlarına düşürmüştür. 2016’da 0.24’e kadar düşen puan, 2024’te 0.18’e kadar inmiştir. Koç Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kamil Yılmaz, Türkiye’nin hukukun üstünlüğü endeksinde 2002 yılında 177 ülke arasında 55. sırada olduğunu, 2024’te ise 179 ülke arasında 147. sıraya gerilediğini belirtmektedir. Türkiye, bu sıralamada Ürdün, Irak, Uganda, Mısır gibi ülkelerin bile gerisinde kalmıştır. Raporda Türkiye, “seçimli otokrasi” olarak tanımlanmaktadır.
Krizden çıkış için hukuk şart
2010’lu yıllardan itibaren Türkiye’nin listedeki hızla gerilemesi, aynı zamanda ülkenin ekonomik krizine girmesiyle de paralel yürümektedir. “Türkiye, demokrasiden ve hukukun üstünlüğü ilkesinden uzun zamandır uzaklaşıyor” diyen Prof. Dr. Kamil Yılmaz, hukukun üstünlüğü ve demokrasinin temel ilkelerini hayata geçirmeden Türkiye ekonomisinin düzelmesinin mümkün olmadığını vurgulamaktadır. Uzmanlar, yüksek enflasyon ve artan işsizlik oranı gibi olumsuz ekonomik koşullar altında krizden çıkışın, iktidarın hukukun üstünlüğünü kabul etmesi ile gerçekleşebileceğinin altını çizmektedir. Bu durum, hukukun üstünlüğü ve demokrasi ilkelerinin yeniden tesis edilmesinin ekonomik istikrar için hayati bir öneme sahip olduğunu göstermektedir.
