Yeni Araştırma, Khipu’nun Karmaşık Bağlantılarını Ortaya Koyuyor
Son zamanlarda yapılan bir araştırma, tarihsel dönemlerde bulunmuş olan en büyük ve karmaşık iki khipu arasında daha önce hiç gözlemlenmemiş bir sayısal ilişkiyi ortaya çıkardı. Bu çalışma, iki khipunun aynı bilgiyi farklı yöntemlerle kaydettiğini göstermektedir. Khipular, and insanlarının tarihî iletişim biçimlerinden biri olup, oldukça ilginç bir yapıya sahiptir.
Khipuların yapımında genellikle pamuk, lama ve alpaka gibi hayvanların lifleri kullanılırdı. İplerin üretiminde doğal renklerde kalmalarına izin verilebilir ya da çeşitli boyalar ile renklendirilebilirdi. Bunun yanı sıra, bazı khipuların yapımında bitki lifleri ve hatta insan saçının kullanıldığına dair kanıtlar bulunmaktadır. Bu çeşitlilik, khipunun toplumlar içindeki önemini ve işlevselliğini artırıyordu.
İspanyol tarihçilerin belgelerine göre khipular, nüfus sayımları, depo envanterleri ve vergi yükümlülüklerinin kaydedilmesi gibi işlevler üstlenmekteydi. Bu nedenle, özel olarak eğitim almış kişiler, “khipukamayuq” adıyla bilinen uzmanlar, bu khipuları titizlikle hazırlardı. Khipular, And halklarının bilgi iletiminde büyük bir rol oynuyordu.
Melbourne Üniversitesi’nden Önemli Bir Çalışma
Melbourne Üniversitesi’nden araştırmacı Karen Thompson, Şili’nin kuzey bölgesinde bulunan ve 1970’lerde kayda geçirilen iki khipuyu inceledi. Bu khipulardan biri, 1800’den fazla ipten oluşarak beş metre uzunluğu ile bilinen en büyük khipu iken, diğeri ise yaklaşık 600 ip içeren karmaşık bir khipu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu iki khipu arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmacı, önemli bulgulara ulaşmıştır.
Araştırma, her iki khipunun “kırmızı-beyaz” bölücü ipler kullanarak grup oluşturduğunu ortaya koymuştur. Büyük khipuda her grubun yedi ipten oluştuğu gözlemlenirken; daha küçük khipuda her grubun on ipten oluştuğu tespit edilmiştir. Bu bulgu, iki khipunun aynı bilgiyi farklı biçimlerde temsil ettiğini açığa çıkarmaktadır.
Thompson, iki khipunun topluluklardan gelen yiyecek miktarlarını ve bu yiyeceklerin dağıtımını kaydetmiş olabileceğini savunmaktadır. Örneğin, büyük khipu toplandığı düşünülen yiyecek miktarlarını gösterirken; daha küçük khipu, bu yiyeceklerin nasıl ihtiyaç sahiplerine veya depolara dağıtıldığını temsil ediyor olabilir. Bu durum, khipuların çok boyutlu işlevselliği hakkında değerli bilgiler sunmaktadır.
Günümüze ulaştığı bilinen sadece 1.600 khipu bulunmaktadır. Bu khipuların büyük bir kısmı Amerika ve Avrupa’daki koleksiyonlarda yer almaktadır. Ancak, bu khipuların yalnızca yarısından azı dijital ortama aktarılmış durumdadır. Dijitalleşme çalışmaları sayesinde, araştırmacılar khipular arasındaki yeni bağlantıları ve antik And halklarının yaşamlarını daha iyi anlamayı hedeflemektedirler.
