Birkaç gün önce Hazine ve Maliye Bakanı, gençlerle yapmış olduğu bir buluşmada, sigara içmeyip tasarruf etmeleri durumunda beş yıl vadeli mevduatta elde edecekleri gelirle ilgili görüşlerini paylaştı. Bu açıklamalar toplumsal bir tartışmanın fitilini ateşledi. Bilindiği gibi, sigaranın bireysel ve toplumsal zararları konusunda kamuoyunda genel bir mutabakat var. Gençlerin bu tavsiyelere nasıl tepki verdiği de dikkat çekici oldu; pek çok genç bu örneği mizahi bir üslupla eleştirdi ve tartışmaları eğlenceli bir konu haline getirdi.
Bakan’ın önerisinin etkisini sorgulamak için, alternatif gelir kaynakları üzerine düşünmekte fayda var. Özellikle kamudaki israf kalemlerinin azaltılması, verimsiz yatırım projelerinin gözden geçirilmesi ve kamu ihale sisteminin şeffaflaştırılması konularının ön plana çıkması gerektiği görüşü variados. Örneğin, sağlıklı bir kamu maliyeti yönetimi açısından, kısaca “enerjisini sigaradaki tasarruf yerine kamu israfını azaltmaya harcasın” mesajı verilmektedir. Bu durum, tartışmalarda önemli bir yer tutmaktadır.
Son On Yılda 1 Trilyon 130 Milyar Lira Sigara Vergisi
Sigara üzerinden alınan başlıca vergiler Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) ve Katma Değer Vergisi (KDV) olarak öne çıkmaktadır. Bütçe verileri, tütün mamullerinden elde edilen ÖTV rakamlarını ortaya koymakta, ancak sadece tütün mamulleri üzerinden tahsil edilen KDV tutarları genelde kamuoyuyla paylaşılmamaktadır. Yapılan hesaplamalar neticesinde, tütün mamullerinden alınan toplam vergi miktarının 1 trilyon 130 milyar lira olduğu görülmektedir. Bu toplamın 900 milyar lirasını ÖTV, 230 milyar lirasını ise KDV oluşturmaktadır.
Tasarruf Edilmesi İstenen Sigaranın %82’si Vergi
Bakan’ın tasarruf edilmesi gerektiğini vurguladığı sigaranın %82’sinin vergi olduğu bir gerçek. Örneğin, 75 lira değerindeki bir paketten bir yıl boyunca her gün tüketen bir bireyin ödeyeceği toplam tutar 27.375 lira olacaktır. Burada, altı ayda bir otomatik gerçekleşen ÖTV zammı ihmal edilmiştir. Ancak bu tutarın 22.450 liralık kısmını yine vergi kalemleri oluşturmaktadır.
Hazine, sigaradan elde edilemeyen vergi kaybını telafi etmek için ne gibi önlemler alacak? Kıdemli ekonomist Mahfi Eğilmez’in yorumuna göre, “Devlet, bu vergiyi sigaradan alamadığı takdirde başka kaynaklardan almak üzere hamle yapar. Dolayısıyla, sigarayı bırakan birey o parayı bir kenara koyamaz.” Bu gerçekler, sigarayı bırakma sürecinde bireylerin karşı karşıya kalabileceği zorlukları pekiştirmektedir.
Vatandaşın Olmayan Bütçesinde Tasarruf Yerine Kamunun Bütçesinde Tasarruf
Sonuç olarak, Hazine ve Maliye Bakanı’ndan beklentimiz, vatandaşa olamayan bütçesinde tasarruf etmesi yönünde tavsiyelerde bulunmaktansa, kamu bütçesindeki israfların önlenmesi, kamu ihale sisteminin şeffaflığa kavuşturulması, KÖİ projelerindeki öngörü hatalarının denetlenmesi ve mali düzenin sağlanmasıdır. Zira, merkezi yönetim bütçesi tarihi açılar vermekte ve ödenen faiz tutarları rekor seviyelere ulaşmaktadır. Özellikle, bu yılın ilk on ayında yapılan faiz gideri 1 trilyon 48 mily
