Uluslararası kuruluşlar, bilim insanları ve öğretmenler hemfikir: Çocuklar dışarıda oynamalı!
Birleşmiş Milletler (BM) Çocuk Hakları Sözleşmesi, çocukların oyun hakkını güvence altına almıştır. Ancak Türkiye’de durum, bu uluslararası normlarla paralel bir görünüm sergilememektedir.
‘Türkiye’de 22 milyondan fazla çocuğun yaklaşık yüzde 90’ı kentlerde yaşıyor. Araştırmalar, Türkiye’de 11-17 yaş aralığındaki erkek çocuklarının yüzde 76’sının, kız çocuklarının ise yüzde 85’inin yeterince fiziksel aktif olmadığını gösteriyor. Yeşil alanlara erişim ve çocuk parklarının kalitesi, dışarıda oyun oynamayı ciddi şekilde engelliyor.
Çocukların dışarda olmasının yalnızca parklara bağlı olmadığı, şehirlerin kaldırımları ve sokaklarının da çocukların ihtiyaçlarına uygun şekilde planlanması gerektiği vurgulanmaktadır. Bunun yanı sıra, trafik, güvenlik, hava kirliliği ve ebeveynlerin endişeleri de çocukların dışarı çıkışını etkileyen diğer faktörler arasında yer alıyor.
Kentlerde kişi başına ne kadar yeşil alan düşüyor?
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına göre, Türkiye’de kişi başına düşen ağaçlık yeşil alan miktarı 2024 yılında ortalama 12,63 metrekare olarak ölçüldü. Ancak bu rakam, şehirden şehire ve ilçeden ilçeye büyük farklılıklar göstermektedir.
Örneğin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin 2022 verilerine göre İstanbul’da kişi başına düşen yeşil alan 7,7 metrekare. Bazı ilçelerde bu miktar, bir metrekareye kadar düşerken, az nüfuslu ilçelerde ise 20 metrekareyi geçebiliyor. İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, şehir planlama bölümü tarafından yapılan bir çalışmada İzmir için bu miktar 2,2 metrekare olarak belirlenmiştir. Antalya’da ise, 2024 yılında kişi başına düşen yeşil alan 8,3 metrekare olarak ifade edilmektedir.
TMMOB Peyzaj Mimarları Odası, yeşil alan hesaplamalarının aktif ve pasif alanları içerdiğinin, yukarıda bahsedilen alanların işlevselliklerini de vurguluyor. Karadeniz Teknik Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü’nden Doç. Dr. Emrah Yalçınalp, yeşil alanların genişlemesi kadar kalitesinin de önemli olduğunu belirtiyor.
Sonradan düşünülen çocuk parkları bir ‘kentsel planlama hatası’
Hızlı kentleşme, çocukların dışarıda geçirdiği vakti kısıtlayan başlıca faktörlerdendir. Uzmanlar, bunun kentlerin daha çok yetişkinlere göre tasarlanmış olmasından kaynaklandığını ifade ediyor. Derya İyikul, güvenlik telleriyle çevrili küçük alanlar bırakmanın kentsel planlama hatası olduğunu belirtiyor.
İstanbul’daki park sayısı oldukça fazla, beş bine yakın park mevcut. Ancak, parkların içerisinde yer alan aktivitelerin monotonluğu, çocukların gelişimi açısından yetersiz kalmasına neden oluyor. Geleneksel parkların büyük bir kısmı kule kaydırak, salıncak ve tahterevalli gibi standart unsurlardan ibaret. Bu da çocukların oyun deneyimlerini kısıtlamakta.
Doç. Dr. Yasin Öztürk, bu parkların çoğunlukla plastik ve dayanıksız malzemeden yapıldığını ve sıklıkla bakım gerektirdiğini vurguluyor. Ayrıca, bu parklar genellikle 7 yaş ve üzeri çocuklara hitap etmekte ve diğer yaş gruplarını dışarıda bırakmaktadır.
